دفاع پایان نامه دکتری آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت خانم دکتر فاطمه رئیسی دهکردی

خانم دکتر فاطمه رییسی دهکردی از پایان نامه خود با عنوان " استخراج نظریه سالمندی فعال، مقایسه آن با نظریه شناختی اجتماعی، روا سازی الگوی تبیینی و ابزار سنجش راهبردهای آن در سالمندان شهر اصفهان " با راهنمایی دکتر احمد علی اسلامی و مشاوره دکتر حسین مطلبی و دکتر فرشته زمانی دفاع نمودند.

مقدمه: امروزه به دلیل ارتقای امید زندگی درسراسر دنیا، تمرکز از موضوع طول عمر وبقای فیزیکی، به سوی سالمندی فعال تغییر یافته است. سالمندی فعال، مفهومی چند بعدی، نسبی و تابع شرایط اجتماعی فرهنگی جامعه است، بنابراین استفاده از نظریه های ساخته شده دریک جامعه، نمیتواند الگویی مناسب برای سالمندان جوامع دیگر باشد. لذامطالعه حاضر با هدف استخراج نظریه سالمندی فعال، مقایسه آن با نظریه شناختی اجتماعی، روا سازی الگوی تبیینی و ابزار سنجش راهبردهای آن در سالمندان شهر اصفهان انجام شد.

مواد و روش ها: در پژوهش ترکیبی اکتشافی متوالی حاضر، مطالعه کیفی، با استفاده از رویکرد نظریه زمینه ای، طی اسفند 96 الی تیر  1398انجام شد. مشارکت کنندگان اصلی، سالمندان بالای 60 سال  باتوانایی شناختی(AMT)  بالای 7  بودند که توانایی صحبت کردن به زبان فارسی وتمایل به شرکت درمطالعه داشتند. نمونه گیری، با نمونه گیری مبتنی برهدف شروع وبا نمونه گیری نظری خاتمه یافت. درفرایند انتخاب برخی از مشارکت کنندگان از نمونه گیری گلوله برفی نیز استفاده شد. روش اصلی جمع آوری داده ها مصاحبه بود. اشباع داده ها، بدنبال مصاحبه عمیق ونیمه ساختار یافته با 55 سالمند)ساکن جامعه ومراکز نگهداری)، 7 عضو خانواده و 4 پرسنل مراکز نگداری سالمندان ومراکز جامع خدمات سلامت بدست آمد. با 4 نفر دوبار مصاحبه شد. تحلیل داده های بدست آمده از 55مصاحبه 3روایات مکتوب، 4یادداشت های درعرصه،  طبق رویکرد استرابرت و کارپنتر 2007، انجام شد. اعتبار داده ها، بر اساس معیارهاي پیشنهادي لینکن و گوبا تایید شد. مطالعه کمی، شامل طراحی عبارت های ابزار اندازه گیري راهبردهای سالمندی فعال بر اساس مطالعه کیفی ومطالعات مشابه، رواسازی محتوی، صوری، همگرا/واگرا، سازه و سنجش پایایی ابزار اولیه وشاخص های برازش الگوی تبیینی بود. نمونه آماری مطالعه کمی، شامل 370 سالمند ساکن شهر اصفهان بودند که به روش چند مرحله ای انتخاب شدند. داده ها با استفاده از نرم افزارهای SPSS, ver 25 در سطح معنی داری 05/0 و AMOS Graphic ,ver 24 تحلیل شدند.

یافته ها: در مرحله مفهوم پردازی داده ها،  1085کد سطح اول، 140طبقه فرعی و 10 کد سطح سوم شناسایی شد. درنتیجه نمونه گیری کاهشی وگزینشی از مطالعات، 3 طبقه مفهومی ظاهر شد که شامل: "تلنگرگذر عمر"، "واکنش به تغییرات گذر عمر درسایه تهدید وفرصت" و "تسهیل کننده ها وموانع سالمندی فعال درگذر عمر"بود. با ترکیب و یکپارچگی طبقات، "همراهی با گذر عمر" به عنوان مفهوم مرکزی مطالعه شناسایی شد که با طبقات دیگر ارتباط داشت. بنابر تجارب مشارکت کنندگان، بین  سازه رفتار(واکنش به تغییرات سالمندی درسایه تهدید وفرصت) عوامل فردی، بین فردی، اجتماعی ومحیطی تعامل مستمر وسه گانه وجود داشت  که با چارچوب نظریه شناختی اجتماعی باندورا همخوانی داشت. درمطالعه کمی، بعد از حذف گویه های تکراری،  ابزار اولیه اي با 101 عبارت خبری با طیف پاسخ لیکرت پنج درجه اي(اصلا تا خیلی زیاد) طراحی شد. درگام تعیین اعتبار صوري، محتوا وتطبیق فرهنگی شاخص روایی محتوی 89/. ونسبت روایی محتوی 88/ بدست آمد، 14سوال  پرسشنامه اولیه حذف گردید. درنتیجه تحلیل عاملی اکتشافی با چرخش واریماکس ابزار 87 سوالی، ابزار نهایی 58 سوالی با 5 عامل بدست آمد که دربرگیرنده: راهبردهای خودمراقبتی پیشگیرانه، اصلاحی برای تطابق با محیط، خود مراقبتی درونی، حفظ انسجام و ارتقا کارآمدی وخودشکوفایی بود که روایی همگرا و واگرا آن تایید شد. ضریب آلفای کرونباخ کلی ابزار 958/ و بازآزمایی کل ابزار مربوطه 942/. بدست آمد. مقدارشاخص های برازش مدل مطلوب وقابل قبول بود.

نتیجه گیری:  درمطالعه حاضر، سالمندان فعال فرایندی پویا بود که از مواجهه ودرک فرد از تغییرات گذر عمر وتحت تاثیر عوامل زمینه ای آغاز شده واز طریق راهبردهای خودمراقبتی پیشگیرانه، اصلاحی برای تطابق با محیط، خودمراقبتی درونی وحفظ انسجام وارتقا کارآمدی وخودشکوفایی درراستای همراهی با گذر عمر انجام می شد. این راهبردها، همگام با یکدیگر یا متوالی به کار گرفته می شد تا فرد علیرغم تجربه شده در فرایند مسن شدن، با زندگی عجین شود. ابزار سنجش راهبردهای سالمندی فعال، از اعتبار و پایایی مطلوبی برخورداربود وساختار پنج عاملی آن تایید شد. کارکنان نظام سلامت کشور، با درک فرایند سالمندی فعال وعوامل موثر برآن می توانند نقش مهمی درارتقای سالمندی فعال با ارائه خدمات جامع حمایتی، مشاوره ای ومراقبتی داشته باشند. علاوه برآن،  پایایی، روایی وساختار پنج عاملی ابزار طراحی شده تایید شد ومیتواند به عنوان ابزار استاندارد مد نظر قرار گیرد.

کلیدواژه ها: سالمندي فعال، نظریه بستر زاد، روانسنجی، نظریه شناختی اجتماعی.