سندروم نقص ایمنی اکتسابی (Acquired Immunodeficiency syndrome ) یا ایدز یک بیماری نوپدید است که از آن به عنوان "طاعون قرن" یاد می کنند.
عامل بیماری
عامل آن یک نوع ویروس نقص ایمنی انسانی به نام اچ آی وی(Human Immunodeficiency Virus ) است. ویروس اچ آی وی یک نوع رتروویروس از خانواده RNA ویروس ها است که با از بین بردن سلول های ایمنی زمینه را برای رشد و فعالیت عفونت های فرصت طلب و در نهایت مرگ فرد مبتلا فراهم می کند.
راه های انتقال
ویروس اچ آی وی در مایعات بدن از جمله خون، مایع منی، مایع قبل از منی (پیشاب)، مایع رکتوم، ترشحات واژن و شیرمادر وجود دارد. عمده ترین راه های انتقال ویروس اچ آی وی، تماس جنسی محافظت نشده، استفاده از وسایل تزریقی مشترک و انتقال فرآورده های خونی آلوده و مادر به کودک است.
مراحل ابتلا
بعد از آلودهشدن به این ویروس، فرد چهار مرحله را طی می کند که به صورت خلاصه این مراحل به شرح زیر هستند:
- عفونت حاد: تظاهرات غالب آن شبیه یک عفونت شبه آنفلوانزایی است.
- مثبت بدون علامت: افراد به مدت طولانی و حتی بیش از ده سال در این مرحله قرار دارند و در اکثر موارد اگر آزمایش های مربوطه انجام نشود، فرد از آلوده بودن خود خبر نخواهد داشت. این گروه علت اصلی انتقال بیماری به سایرین هستند.
- تورم و بزرگي مقاوم، ماندگار و وسيع غدد لنفاوي: در این فاز کم کم افت سلول های ایمنی بارز شده و فرد مستعد بیماری های مختلف می شود.
- مثبت علامت دار: افت ایمنی بدن بارز شده و بدون درمان های مراقبتی امکان زنده ماندن ایشان بسیار کم است.
اپیدمیولوژی در جهان و ایران
براساس آخرین آمار سازمان جهانی بهداشت تا پایان سال 2021 میلادی، 4/38 میلیون مبتلا به اچ آی وی در جهان زندگی می کنند که 7/19 میلیون نفر مبتلایان زن و 9/16 میلیون نفر مرد هستند. منطقه آفریقا با 6/25 میلیون مبتلا بیشترین آسیب را متحمل شده است و منطقه مدیترانه شرقی با 430 هزار مبتلا کمترین آمار بیماران را به خود اختصاص داده است.
در کشور ایران تخمین زده می شود که 52414 نفر مبتلا به اچ آ ی وی هستند. طبق آخرین آمار تا پایان شهریور سال1401از بین افراد مبتلا به اچ آی وی، شناسایی، ثبت و گزارش شده تعداد 23212 نفر زنده هستند که از این تعداد 17517 نفر در یکسال گذشته حداقل یکبار برای دریافت خدمات به مراکز ارائه دهنده خدمت مراجعه کرده اند و تعداد 16386 نفر تحت درمان قرار دارند. لازم به ذکر است که از کل 44762 نفر مبتلا به اچ آی وی، شناسایی، ثبت و گزارش شده تا کنون، مرگ 21550 نفر از آنها ثبت شده است.
در ایران اگرچه 81 درصد کل موارد را مردان و 19 درصد را زنان تشکیل می دهند. اما الگوی راه انتقال و درصد ابتلای زنان و مردان در سال های اخیر تغییر کرده ا ست به گونه ای که از کل موارد شنا سایی و گزارش شده در پایان شش ماهه اول سال 1401 ،31 درصد موارد ثبت را زنان و 69 درصد آنها را مردان تشکیل می دهند. علل ابتلا به اچ آی وی در بین کل مواردیکه که از سال 1365 تا کنون در کشور به ثبت رسیده اند به ترتیب، تزریق با وسائل مشترك در مصرف کنندگان مواد (7/56 درصد)، رابطه جنسی (2/25 درصد) و انتقال از مادر به کودك (7/1 درصد) بوده است. همچنین راه انتقال 2/16 درصد نامشخص است. لازم به ذکر است که راه انتقال 2/0 درصد از این موارد مربوط به خون و فرآورده های خونی در سالهای پیش از اجرای سیاست" پالایش صد در صدی خون سالم توسط سازمان انتقال خون" می باشد. این درحالی است که در بین مواردی که در شش ماهه اول سال 1401 تشخیص داده شده اند هیچ موردی ابتلا از طریق خون و فرآورده های خونی وجود نداشت.
پیشگیری و کنترل
طبق اهداف "برنامه مشترک سازمان ملل متحد در زمینه اچ آی وی / ایدز"(UNADS) تا سال 2030 میلادی باید 95 درصد از مبتلایان به اچ آی وی تشخیص داده شده به درمان های ضدرتروویروسی دسترسی پیدا کنند و در 95 درصد افرادی که تحت درمان هستند، ویروس اچ آی وی برای مدت طولانی کنترل شود. کشور ما نیز جزو کشورهایی است که متعهد شدهاند در راستای برنامه فوق گام بردارند.
استفاده از کاندوم، مشاوره و آزمایش در خصوص اچ ای وی و سایر بیماری های مراقبتی، ختنه مردان، استفاده از داروهای ضد رتروویروسی، اقدامات محافظتی هنگام تزریق و مصرف داروها و جلوگیری انتقال اچ آی وی از مادر به کودک رویکردهای کلیدی پیشگیری از اچ آی وی هستند. اگرچه تاکنون واکسن و داروی موثری برای پیشگیری و درمان قطعی اچ آی وی شناخته نشده اما پیشرفت های بزرگی در جهت دسترسی بیماران به داروهای ضد رتروویروسی موثر برای متوقف کردن رشد و تکثیر ویروس اچ آی وی حاصل شده است. هدف از درمان ضدرترویروسی در وهله اول سرکوب با دوام ویروس اچ آی وی و سپس حفظ عملکرد سیستم ایمنی، ارتقاء کیفیت زندگی مبتلایان و کاهش مرگ و میر ناشی از ایدز است. این درمان همچنین مانع از انتقال عفونت به دیگران و گسترش بیماری در جامعه میشود. اما درمان ضدرترویروسی سبب ریشه کنی ویروس اچ آی وی و درمان قطعی بیمار نمیشود. بنابراین بیماران ملزم به مصرف مادام العمر داروهای متعدد هستند که اکثرا گران قیمت بوده و عوارض جانبی نامطلوبی را به دنبال دارند.
