جلسه دفاع پایان نامه دکتری آموزش بهداشت سرکار خانم شادی فتحی زاده
در تاریخ 2آبان ماه 1401 سرکار خانم شادی فتحی زاده از پایان نامه خود با عنوان" مطالعه ترکيبي جهت طراحي ابزار و برنامه پيشگيري از رفتار مخاطره‌آمیز در رانندگان سرویس مدارس : کاربرد نظریه رفتار برنامه‌ریزی‌شده "به راهنمایی دکتر فرشته زمانی و مشاوره اساتید دکتر کریم محمود طاووسی و دکتر محمود کریمی دفاع نمودند.
چکیده
مقدمه:
صدمات ناشی از حوادث حمل‌ونقل دانش‌آموزی به‌ویژه در دانش‌آموزان کشورهای درحال‌توسعه، جدی و بعضاً دارای روند افزایشی است که از دلایل مهم آن، رفتارهای پرخطر رانندگی است. با شناسایی عوامل شکل‌گیری این‌گونه رفتارها در رانندگان، می‌توان مداخلات مؤثری را طراحی و اجرا و ارزشیابی نمود. به همین منظور مطالعه حاضر برای تبیین عوامل شکل‌گیری رفتارهای پرخطر رانندگان حمل‌ونقل دانش‌آموزی مبتنی بر تئوری رفتار برنامه‌ریزی‌شده انجام شد.
مواد و روش:
مطالعه حاضر مطالعه ترکیبی با رویکرد اکتشافی است که در آن از تئوری رفتار برنامه‌ریزی‌شده به‌عنوان چارچوب مفهومی از فروردین 98 الی آذر 1400 برای طراحی ابزار و توسعه برنامه مطالعه رانندگی ایمن استفاده شد. در گام اول مطالعه کیفی در جهت شناسایی عوامل شکل‌دهنده رفتارهای مخاطره‌آمیز رانندگان سرویس مدارس صورت گرفت و سپس پرسش نامه بر اساس سازه‌های تئوری رفتار برنامه‌ریزی‌شده طراحی روان‌سنجی شدو در نهایت برنامه آموزشی پیشگیری از رفتارهای مخاطره‌آمیز در رانندگان سرویس مدارس تدوین شد.
یافته‌ها:
یافتة بخش کیفی: شرکت‌کنندگان جمعاً 39 نفر با میانگین سنی 10.2±45 سال بودند. نتایج تحلیل داده‌ها نشان‌دهنده تجارب و ادراکات بازدارنده یا سوق دهنده، در پنج طیف از مضامین شامل: 1)تجربه رفتار پرخطر بدون یا با پیامد نامطلوب؛ 2)سودها در برابر خطرات درک شده؛ 3)هیجانات و احساسات سوق دهنده یا بازدارنده؛ 4)نرم‌های ذهنی مثبت یا منفی و 5) توانمندی انجام یا پرهیز از رفتار پرخطر بود. این عوامل هریک به‌صورت دوقطبی بر تصمیم‌گیری‌ها و اتخاذ رفتارهای مخاطره‌آمیز رانندگی تأثیر مثبت یا منفی داشتند. محتوا و مفهوم مضامین استخراج شده نشان می‌دهد بین این مضامین با مفهوم سازه‌های تئوری رفتار برنامه‌ریزی‌شده سازگاری برقرار است؛ به‌گونه‌ای که دو عامل سود و زیان درک شده و هیجانات و احساسات با سازه نگرش، توانمندی درک شده و تجربه قبلی انجام رفتار پرخطر با سازه کنترل رفتاری درک شده و نرم‌های ذهنی نیز با سازه‌ای با همین نام در تئوری قابل انطباق است.
سپس باتوجه‌به محدودیت منابع و زمان در این مطالعه و بر اساس اولویت رفتارهای پرخطر اشاره شده در مطالعات، رفتارهای "محل سوار و پیاده کردن دانش‌آموز"و "ظرفیت مجاز سوارکردن دانش‌آموز" به‌عنوان رفتارهای مخاطره‌آمیز مشخص گردید .ابزار و برنامه پیشگیری با تأکید بر این دو رفتار طراحی شد.
یافته‌های مرحله روان‌سنجی ابزار: برای دو رفتار پرمخاطره تعیین شده نتایج تحلیل عاملی نشان داد، برای رفتار سوارکردن بیش از ظرفیت مجاز؛ در مجموع پرسش نامه‌ای 33 سؤالی طراحی شد. مقیاس اعتقادات رفتاری 11 سؤال، مقیاس ارزشیابی پیامد 6 سؤال، مقیاس باور هنجاری 5 سؤال، مقیاس توانمندی درک شده در سرپیچی 5 سؤال مقیاس توانمندی درک شده در کنترل خطر با 4 سؤال، سازه اعتقادات کنترلی با 2 سؤال. همچنین برای رفتار سوار و پیاده کردن دانش‌آموز در مکان ناامن؛ در مجموع پرسش نامه‌ای 25 سؤالی طراحی شد. توانمندی درک شده 4 سؤال، باور رفتاری 8 سؤال، ارزشیابی از نتیجه 4 سؤال، انگیزه پیروی 3 سؤال، هزینه‌های درک شده 4 سؤال، هزینه‌های درک شده 4 سؤال و درک قدرت قانون 2 سؤال.
نتیجه‌گیری: نتایج به‌دست‌آمده در این مطالعه، مفاهیم، ترکیب و دسته‌بندی متفاوتی از عوامل مرتبط با رفتارهای پرخطر در رانندگان سرویس مدارس ارائه می‌دهد. باتوجه‌به برنامه تدوین شده و ابزارهای طراحی شده در حیطه شایع‌ترین رفتارهای پرمخاطره، طراحی و پیاده‌سازی مداخلات آموزشی با استفاده از موارد فوق به‌منظور کاهش رفتارهای پرمخاطره در رانندگان سرویس مدارس پیشنهاد می‌شود.
کلیدواژه: رفتارهای پرخطر، رانندگان، حمل‌ونقل دانش‌آموزی، ایمنی، عوامل سوق دهنده و عوامل بازدارنده، دانش‌آموزان، تصادفات ترافیکی
