دفاع رساله آقای ناصر شرفخانی دانشجوی دکتری آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت

جلسه دفاع دکتری آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت

در روز دوشنبه 23/12/1400 جلسه دفاع آقای ناصر شرفخانی دانشجوی دکتری آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت  با عنوان"طراحی و ارزشیابی برنامه آموزشی مبتنی بر  نظریه شناختی اجتماعی به منظور کاهش مصرف نوشیدنی های شیرین شده با شکر در دانش آموزان  دوره اول متوسطه"با راهنمایی سرکارخانم دکتر فیروزه مصطفوی و مشاوره اساتید سرکار خانم دکترزمزم پاکنهاد و سرکار خانم دکتر دکتر زهرا حیدری برگزار گردید.

چکیده

مقدمه :

مصرف زیاد نوشیدنیهای شیرین شده با شکر از معضلات بهداشتی اکثر جوامع امروزی است که پیامدهای نامطلوبی را در حوزه های سلامتی، اجتماعی و اقتصادی در پی دارد.این مطالعه با هدف بررسی تاثیر کاربرد تئوری شناختی اجتماعی در طراحی و ارزشیابی مداخله آموزشی به منظور اتخاذ رفتارهای پیشگیری کننده از مصرف زیاد نوشیدنی های شیرین شده با شکر در دانش آموزان انجام شد.

روشها: این مطالعه در دو فاز پژوهشی مجزا انجام  شد : 1-فاز اول شامل مرحله روانسنجی  ابزارکه یک مطالعه مقطعی با هدف اعتبار سنجی  ابزار درک از  عوامل موثر بر رفتار های پیشگیری کننده از مصرف زیاد نوشیدنی های شیرین شده با شکر در پنج مرحله  شامل:1- مرور برمطالعات گذشته جهت تدوین و طراحی ابزار 2- تعیین  روایی صوری 3-  تعیین  روایی محتوا 4-  تعیین پایایی  و 5- تعیین روایی سازه های  ابزار اجرا گردید و همچنین در این مرحله نیز به بررسی و تبیین ابعاد روانشناختی اتخاذ رفتارهای پیشگیری کننده از مصرف زیاد نوشیدنی های شیرین شده با شکر در دانش آموزان پرداخته شد.2 – فاز دوم شامل مرحله مداخله ای ، از نوع کار آزمایی تصادفی کنترل‌شده ( RCT ) و مدرسه محور بود که در آن 200 نفر از دانش آموزان دوره اول متوسطه شهر ارومیه به روش نمونه گیری چند مرحله ای انتخاب و به تصادف در دو گروه مداخله و کنترل قرار گرفتند. ابزار جمع آوری داده ها پرسش نامه ای محقق ساخته شامل سوالاتی در مورد اطلاعات دموگرافیک و سازه های تئوری شناختی اجتماعی شامل:  انتظارات پیامد، خودتنظیمی، خودکارآمدی، حمایت اجتماعی، موانع درک شده ، رفتارهای پیشگیری کننده و همچنین سنجش میزان مصرف نوشیدنی های شیرین شده با شکر بود که در دو مرحله قبل و سه ماه بعد از آخرین جلسه آموزشی تکمیل گردید.داده‌های جمع‌آوری‌شده در مرحله روانسنجی ابزار با استفاده از شاخص های روایی صوری، نسبت  روایی  محتوا  ، شاخص روایی محتوا ، ضریب آلفا کرونباخ و تحلیل عامل اکتشافی مورد بررسی قرار گرفت. در مرحله مداخله ای داده ها با استفاده از آزمون‌های کای اسکوئر، تی تست مستقل، تی زوجی تجزیه‌وتحلیل شد. سطح معنی داری 0.05≥ α برای این مطالعه در نظر گرفته شد.

یافته ها: یافته های مرحله روانسنجی: ابزار اولین نسخه پرسشنامه با 51 گویه طراحی و در فرایند روانسنجی طی انجام روایی محتوی نیز تمامی گویه ها حفظ گردید. شاخص و نسبت روایی محتوی به ترتیب بالاتر از 0.79و بالاتر از 0.6  محاسبه شد. براساس تحلیل عامل اکتشافی تعداد گویه های پرسشنامه 51 گویه باقی ماند و ابعاد پرسشنامه در 6 عامل موانع درک شده، خودکارآمدی، خودتنظیمی، حمایت اجتماعی، رفتارهای پیشگیری کننده و رفتارهای تقویت کننده با توان پیش بینی 56.26 دسته بندی گردید و در تکرار تحلیل عامل اکتشافی برای گویه های با ماهیت متفاوت از سایر عامل ها 3 عامل جداگانه؛ بعد سلامت جسمانی انتظارات پیامد، هزینه های مورد انتظار پیامد و منافع مورد انتظار با توان پیش بینی 54.667 شناسایی گردید. پایایی درونی گویه های پرسشنامه با ضریب آلفای کرونباخ بالای 0.70 مورد قبول و تایید شد. همچنین نتایج مطالعه در فاز اول پژوهش نشان داد که از بین سازه های تئوری شناختی اجتماعی، سازه خودتنظیمی،حمایت اجتماعی، موانع و خودکارآمدی مهمترین پیش بینی کننده اتخاذ رفتارهای پیشگیری کننده از مصرف بی رویه نوشیدنی های شیرین شده با واریانس تغییر 40 درصد در بین دانش آموزان بودند.

یافته های مرحله مداخله ای: در قبل از مداخله میانگین نمره سازه های تئوری شناختی اجتماعی و رفتار مطلوب مورد نظر در دو گروه اختلاف معنی داری نداشتند. اما سه ماه بعد از مداخله میانگین نمره سازه های آگاهی، انتظارات پیامد، خودتنظیمی، خودکارآمدی، حمایت اجتماعی، موانع درک شده و رفتار مطلوب مورد نظر دانش آموزان تفاوت معنی داری را در بین گروه مداخله و کنترل و گروه مداخله نشان داد(001/0>p).

نتیجه گیری: برای اجرای مداخلات موثر  در راستای  ارتقاء رفتارهای بهداشتی در مرحله اول شناخت عوامل موثر  و دخیل در این امر اصل ضروری می باشد که نیازمند استفاده از ابزار مناسب،کامل و دقیق است لذا  ابزار مورد بررسی در این مطالعه توانست به دلیل داشتن استحکام ساختار عاملی و ویژگیهای روانسنجی مناسب، به عنوان یک ابزار مناسب در مرحله بعدی مطالعه مورد استفاده قرار بگیرد.  نتایج مطالعه مداخله ای نشان داد که تئوری شناختی اجتماعی می تواند به عنوان پشتوانه نظری مناسب برای طراحی و ارزشیابی مداخلات در جهت ترغیب افراد به رعایت رژیم غذایی  و کاهش مصرف نوشیدنی های شیرین شده با شکر باشد.

کلیدواژه ها :  رفتارهای پیشگیرانه،روانسنجی نظریه، شناختی اجتماعی، نوجوانان، نوشیدنی‌های شیرین شده با شکر